KYNFRÆÐSLA
Unglingastig
Markmið og áherslur í kennslu lífsleikni og kynheilbrigðis hjá 8.-10. bekk
Sambönd og samskipti
Fjölskyldur
Að alast upp felur í sér aukna ábyrgð á sjálfum sér og öðrum.
Ágreiningur og misskilningur á milli foreldra/forráðamanna og barna er algengt, sérstaklega á unglingsárunum, og er yfirleitt hægt að leysa.
Ást, samvinna og jafnrétti kynja og gagnkvæm væntumþykja og virðing eru allt mikilvægir þættir fyrir heilbrigt fjölskyldulíf og sambönd.
Vinátta, ást og rómantísk sambönd
Vinir geta haf bæði jákvæð og neikvæð áhrif á hvorn annan.
Það eru til margs konar sambönd.
Rómantísk sambönd geta orðið fyrir miklum áhrifum af ójafnræði og valdaójafnvægi (t.d. með tilliti til kyns, aldurs, fjárhagslegri, félagslegri og heilsufarslegri stöðu).
Umburðarlyndi og virðing
Fordómar og mismunun sem er byggð á fjölbreytileika einstaklinga (t.d. heilsufari, sjúkdómum (t.d. HIV), fjárhagslegri stöðu, uppruna, kynþætti, trú, kyni, kynhneigð, kynvitund eða öðrum þáttum) lýsir virðingarleysi og vinnur gegn vellíðan einstaklinganna ásamt því að brjóta á þeirra mannréttindum.
Skuldbindingar og foreldrahlutverk
Langtíma samböndum og hjónaböndum fylgja margvísleg hlutverk og skyldur.
Einstaklingar geta orðið foreldrar á margvíslega vegu og foreldrahlutverkinu fylgir margþætt ábyrgðarhlutverk.
Börn hafa margvíslegar þarfir sem foreldrar/forráðamenn bera ábyrgð á að uppfylla.
Barnagiftingar (CEFM: Child early and forced marriages) og óplanaðar þunganir geta leitt til neikvæðra félagslegra og heilsufarslegra afleiðinga.
Gildi, réttindi, menning og kynferði
Gildi og kynferði
Það er mikilvægt að þekkja sín eigin gildi, trú og viðhorf og geta rökstutt þau og áttað sig á hvernig þau hafa áhrif á réttindi annarra.
Mannréttindi og kynferði
Mannréttindi ná yfir réttindi sem hafa áhrif á kynferði og kynheilbrigði einstaklingsins.
Í lögum landsins og alþjóðlegum sáttmálum eru atriði sem koma inn á réttindi einstaklinga í tengslum við kynferði og kynheilbrigði.
Það er mikilvægt að þekkja og koma mannréttindum á framfæri er snerta kynferði og kynheilbrigði.
Menning, samfélög og kynferði
Þættir eins og samfélagsleg gildi, trúarbrögð og menning hafa allir áhrif á hvað telst samþykkt og ósamþykkt kynferðisleg hegðun í samfélaginu og þessir þættir breytast með tíð og tíma, á bæði jákvæðan og neikvæðan hátt.
Að skilja kyn, kynímyndir og kynhlutverk
Samfélagsleg kyn og kynjaviðhorf
Kynjahlutverk og samfélagsleg viðhorf til kynjanna getur haft áhrif á líf fólks.
Rómantísk sambönd geta orðið fyrir neikvæðum áhrifum af kynjahlutverkum og staðalímyndum kynjanna.
Jafnrétti kynjanna, staðalímyndir og fordómar
Staðalímyndir kynjanna og viðhorf til þeirra hefur áhrif á hvernig menn, konur og aðrir af mismunandi kynhneigðum og kynvitund koma fram við hvort annað og þær ákvarðanir sem einstaklingar taka.
Jafnrétti kynjanna getur stuðlað að jafnræði í ákvarðanatökum um kynferðislega hegðun og framtíðarplön.
Kynbundið ofbeldi
Allar birtingarmyndir kynbundins ofbeldis er brot á mannréttindum þess einstaklings sem verður fyrir ofbeldinu.
Ofbeldi í nánu sambandi er skaðlegt og það er til margskonar hjálp fyrir þá sem upplifa slíkt ofbeldi.
Öryggi og ofbeldi
Ofbeldi
Kynferðisleg misnotkun, ofbeldi eða áreitni ásamt ofbeldi í nánu sambandi og einelti er brot á mannréttindum einstaklinga.
Samþykki og einkalíf
Allir eiga rétt á einkalífi og líkamsvirðingu.
Samþykki er mikilvægt í tengslum við kynferðislegt heilbrigði, kynferðislega ánægju og gagnkvæma virðingu í nánu sambandi.
Allir eiga rétt á því að ráða yfir því hvað þeir vilja og vilja ekki gera kynferðislega, og eiga að geta átt í markvissum samskiptum við þann aðila sem sá hinn sami er í kynferðislegum samskiptum við.
Örugg notkun upplýsinga og samfélagsmiðla
Internetið, farsímar og samfélagsmiðlar geta verið uppspretta óvelkominnar kynferðislegrar athygli.
Kynferðislegt myndefni getur verið verið kynferðislega örvandi og á sama tíma getur það skapað óraunhæfar kröfur til kynferðislegrar hegðunar og líkamsímyndar.
Heilsa og velferð
Venjur og
áhrif jafningja á kynhegðun
Samfélagsleg og kynleg norm ásamt jafningjaáhrifum getur haft áhrif á ákvarðanir tengdum kynhegðun og kynlífi.
Jafningjar og vinir geta haft áhrif á kynhegðun og ákvarðanir henni tengdri.
Það eru til leiðir sem hægt er að fara til að vinna gegn neikvæðum jafningjaáhrifum tengt kynhegðun og ákvörðunum henni tengdri.
Ákvarðanatökur
Ákvarðanir í kynlífi og kynhegðun einstaklings getur haft afleiðingar fyrir einstaklinginn sjálfan og aðra, þar á meðal félagslegar og heilsufarslegar afleiðingar.
Það eru vissir þættir sem geta gert einstaklingi erfitt fyrir þegar ákvarðanir eru teknar í tengslum við kynlíf og kynhegðun.
Ákvarðanir í kynlífi og í tengslum við kynhegðun geta haft mögulegar lagalegar afleiðingar.
Samskipti, skynjun og samningafærni
Góð og markviss samskipti eru mikilvæg í persónulegum, félagslegum og rómantískum samböndum og innan fjölskyldna.
Skilvirk samskipti eru lykilinn að því að tjá persónulegar þarfir og kynferðisleg mörk.
Fjölmiðlalæsi og kynvitund
Sumir miðlar sýna óraunhæfar birtingarmyndir í tengslum við kyn, kynferði, kynhneigðir, sambönd og kynlíf.
Það má storka þeim neikvæðu og ónákvæmu túlkunum á körlum og konum sem birtast á hinum margvíslegu miðlum.
Að leita aðstoðar og stuðnings
Það er mikilvægt að meta hvaðan hjálpin og stuðningurinn er veittur, þar á meðal samtök sem bjóða slíka þjónustu og miðla, til að hafa aðgang að góðum og sönnum upplýsingum að þjónustu.
Mannslíkaminn og þroski
Kyn- og æxlunarfæri
Á kynþroska og meðgöngu koma hormón mikið við sögu og stuðla að nauðsynlegum þáttum í ferlinu.
Allir menningarheimar hafa mismunandi skilning á kyni, kynvitund, kynfærum og æxlun og hvenær eðlilegt telst að verða kynferðislega virkur.
Æxlun
Það er munur á milli kynferðislegra hvata og því sem æxlun felur í sér. Þetta tvennt getur tekið breytingum með tímanum.
Það eru ekki allir sem upplifa frjósemi og getu til að eignast börn án aðstoðar.
Kynþroskinn
Kynþroski er tími þar sem kynferðislegur þroski á sér stað sem leiðir til mikilla líkamlegra, tilfinningalegra, félagslegra og þroskalegra breytinga sem geta verið spennandi og kvíðvænlegar fyrir ungmenni.
Líkamsímynd
Upplifun einstaklinga á eigin líkama getur haft áhrif á heilsu, sjálfsmynd og hegðun þeirra.
Kynferði og kynferðisleg hegðun
Kyn, kynhneigð og kynferðisleg tjáning
Kynferðislegar tilfinningar, fantasíur og langanir eru eðlilegar og eru viðvarandi í gegnum lífið þó að einstaklingur ákveði að bregðast ekki við þeim.
Kynferðisleg viðbrögð og hegðun
Líkamleg viðbrögð geta komið fram á margvíslegan hátt við kynferðislegri örvun.
Öll samfélög, menningarheimar og kynslóðir hafa eigin mýtur um kynferðislega hegðun og það er mikilvægt að þekkja til staðreynda.
Það er mikilvægt að geta tekið upplýstar ákvarðanir í tengslum við kynferðislega hegðun.
Það eru margar leiðir sem hægt er að fara til að forðast eða minnka áhættuna sem getur skapast af kynhegðun einstaklinga og haft neikvæð áhrif á heilsu og velferð einstaklinga.
Kynferðisleg viðskipti, þ.e. peningagreiðsla fyrir kynferðislegt efni (t.d. myndir eða samfarir) geta stofnað heilsu og velferð einstaklinga í hættu.
Kynlíf, kynheilbrigði og æxlun
Meðganga og getnaðarvarnir
Mismunandi gerðir getnaðarvarna bera misjafnan árangur, hafa misjafna kosti og ókosti, þ.á.m. aukaverkanir.
Ungt fólk sem stundar kynlíf ætti að hafa greiðan aðgang að getnaðarvörnum, óháð getu, sambandsstöðu, kyn, kynvitund eða kynhneigð.
Það fylgja því ákveðnir áhættuþættir að ganga með og eignast barn of ung eða með of stuttu millibili.
Ættleiðing er valmöguleiki fyrir þá sem ekki geta eignast börn eða vilja ekki ganga með barn.
Að skilja, þekkja og minnka áhættu gegn kynsjúkdómum
Sporna má við kynsjúkdómum, t.d. klamydíu, lekanda, sárasótt, HPV-veirunni eða HIV, lækna þá eða veita meðferð við þeim.
Allir einstaklingar, þ.á.m. þeir sem lifa með HIV, hafa jafnan rétt á því að tjá sínar kynferðislegu tilfinningar og ást gagnvart öðrum, t.d. í gegnum hjónaband eða langtíma sambönd, velji þeir að gera það.
Heibrigðisstofnanir bjóða upp á kynsjúkdómapróf og veita lækningu eða meðferð greinist einstaklingur með kynsjúkdóm. Þær bjóða einnig upp á fyrirbyggjandi meðferðir líkt og PrEP fyrir áhættuhópa.
Samskipta-, samninga- og neitunarfærni getur hjálpað fólki að vinna gegn óvelkomnum kynferðislegum þrýstingi og stuðla að öruggri kynferðislegri hegðun (t.d. sífelldri notkun smokksins og annarra getnaðarvarna).